İktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav, Türkiye’nin iktisat yazınında tanımlanan manada bir krizden geçmediğine dikkat çekerek, “Yüzde 4’ü aşkın tempoyla büyüyen bir iktisada karşın halkın büyük çoğunluğu bir bölüşüm şoku, fakirleşme ve geçim sorunundan oluşan ağır bir toplumsal buhran içindedir” dedi.
Bu toplumsal buhranı aşma misyonunun 14 Mayıs sonrasında değişecek iktidara yıkılmakta olduğunu belirten Boratav, yeni iktidarı peşinen uyarmak gerektiğini belirtti ve ekledi: “Enflasyonla çabada sert bir mali daralma ve kemer sıkma reçetesinden uzak durunuz”.
İktisatçı Prof. Dr. Boratav’a, ekonomiye ve 14 Mayıs seçim sonrasına ait sorularımız ve cevapları şöyle:
Türkiye’yi, seçim sonrasında bekleyen en yakıcı ekonomik sorun nedir?
Seçim sonrasında bugünkü iktisat siyasetlerinin değişeceği konusunda yaygın bir öngörü yerleşmiş durumda. Makro-ekonomik bağlantılar sürdürülemeyecek boyutlarda bozulmuştur. En yakıcı ekonomik sorun, değişikliğin doğrultusu, gayeleri ve içeriği olacak.
Millet İttifakı’nın seçimi kazanması, ekonomik dengelerin süratle tekrar oluşturulmasında tesirli olur mu?
Millet İttifakı’nın yayımladığı Ortak Siyasetler Mutabakat Metni, esasen ekonomik dengelerin yine “düzeltilmesini” hedefliyor.
Kastedilen, bilhassa 2016 sonrasında klâsik istikrar unsurlarını tümüyle çiğneyerek iktisadın kapasite hudutlarını zorlayan nakdî genişleme siyasetlerine son vermektir.
Mutabakat metni, ana çizgileriyle AKP’nin 2015’e kadar sürdürdüğü enflasyon hedeflemesine dönüşü savunuyor. Somut tedbirler de açıklanıyor: Enflasyonla uğraş ana maksat olarak teyit edilecek; TCMB özerkliğinin teminat altına alınacak. Bu adımın sonucu ne olur?
Bu, siyaset faizlerinin adım adım yükseltilerek gerçek enflasyona yaklaştırılmasını gerektirecektir. Bu ortada sermaye hareketlerinin özgürlüğü korunacak, döviz piyasalarına müdahalelere son verilecektir.
Mali disiplin…
Evet, kalıcı bir malî disiplin de hedeflenecektir. Kamu açıklarını nicel bir ölçütle sınırlayan Malî Kural yasalaşacaktır.
Bu siyaset yönelişi, memleketler arası finans etraflarının beklentilerini karşılamayı hedeflemektedir. Bu beklenti, Türkiye iktisadının bozulan makro-ekonomik istikrarlarının memleketler arası finans etraflarının istekleri doğrultusunda onarılması manasına gelir. Millet İttifakı’nın iktisatçıları da bu tıp tedbirlerin Türkiye’ye süratle ve yüksek tempoda yabancı sermaye girişini tetiklemesini umuyorlar.
Bunu kritik bir evre olarak görebilir miyiz?
Döviz piyasalarını “normalleşme” doğrultusunda etkileyen bu etken, tamir sürecini başlaması manasına gelir. Kısa devirde bu senaryo, bana nazaran fazla optimisttir.
Neden fazla optimist buluyorsunuz? Vatandaşlar, döviz kurlarını ve kur hareketlerini iktisadın gidişatında değerli bir parametre olarak kıymetlendiriyor. Sizce, seçim sonrasında ve izleyen yıllarda döviz kurlarının istikameti ne olur?
Mutabakat Metni son yılların birikmiş dengesizliklerinin düzletilmesine ait bir geçiş programı değil, üç-beş yıl sonrası için tasarlanmış liberal ekonomik bir ortam betimlemektedir.
Bugünkü durum ise örneğin tahminen de iki yıl için inşa edilmiş temkinli bir geçiş programı gerektiriyor. Mümkün iktidar değişimindeki ekonomik ortamı örnek gösterelim. Dış dünyada oluşabilecek optimist ortamı pekiştirmek için Saray’ın döviz piyasalarında uygulamakta olduğu idarî müdahalelerin sıfırlanacağını düşünün. Bu müdahaleleri AKP son döviz krizinin patlak verdiği 2021 sonundan bugüne kadar oluşturdu.
Rusya ve Körfez ülkelerinden borçlandı…
İstisnaî metotlarla Rusya’dan, Körfez ülkelerinden, spekülatörlerden kısa vadeli borçlandı. Müdahaleler belirli ölçülerde tesirli oldu ve son on dört ayda Türk lirası gerçek olarak değerli boyutlarda kıymetlendi; enflasyonu çok geriden izleyen döviz fiyatları da gerçek olarak ucuzladı.
Kısacası, döviz talebi yapay olarak baskı altındadır. Bu ortamda gerçekleşen iktidar değişikliğinde Mutabakat Metni’ndeki liberalleşmeyi derhal uygulayamazsınız. Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasına son verirseniz tüm mevduat döviz talebine yönelecektir.
Keza, ihracatçıların döviz gelirlerinin bir kısmını TCMB’ye satmasını sağlayan ve bankaların döviz mevduatını sınırlayan kuralları iptal ediniz. İhracat ve ithalat faturaları üzerinden ve çok çeşitli metotlarla ülke içindeki hatta döviz varlıklarının dışarıya, kayıt-dışına kayma reaksiyonuyla karşılaşırsınız.
Mutabakat Metni’nin iktisat programında liberal eğilim ağır basıyor. Altılı Masa’nın iktisatçılarından uzun vadede sermaye denetimlerine dayalı bir model beklemek haksızlık olur. Lakin, memleketler arası finans etraflarından manalı boyutlarda sermaye girişi gerçekleşinceye kadar, döviz piyasalarında (KKM uygulaması gibi) birtakım kontrol araçlarını korumak, hatta “rasyonel” hale getirmek daha sağlıklı olur.
Türkiye, genişliği ve derinliği her geçen gün artan görülmemiş bir ekonomik krizle karşı karşıya… Vatandaş, süratle fakirleşiyor. Bu süreç devam eder mi? Krizi aşmanın yolu nedir?
Bu soru, daha da kıymetli siyaset sıkıntılarına giriyor. Türkiye, çok farklı bir kriz tipi yaşamaktadır. Saray, klâsik istikrar siyasetlerinden 2015 sonrasında koptu; üç döviz krizini tetikledi; birinci ikisini süreksiz, palyatif tedbirlerle atlattı. Sonuncusunu ise az evvel değindiğim müdahalelerle geçiştirmektedir. Bu devir boyunca iktisat her yıl büyüdü; yalnızca iki yıla yayılan dokuz ay boyunca daraldı. TÜİK datalarına nazaran 2016-2022 periyodunda Türkiye iktisadının yıllık ortalama büyüme oranı yüzde 4,3’tür.
Türkiye büyüyor, fiyatlar eriyor…
Büyüyen bir iktisada karşın kamuoyunda yaygın ve yerleşik bir ekonomik kriz algılaması var. Zira, nüfusun çok kalabalık bölümleri, bilhassa emeği ile geçinen sınıf ve katmanlar çok ağır bir geçim düşüncesi içindedir. Gelirler yoluyla hesaplanan GSYH dataları, fiyatların ulusal gelirdeki hisselerinin son yedi yılda gibisi yaşanmamış boyutta eridiğini gösteriyor. Buna geniş tarifli işsizliğin (TÜİK’in terminolojisi ile “atıl işgücü”nün) artışını, ekleyin. Mutlak manada ve çok yaygın bir fakirleşme kelam bahsidir.
Evet, çok yaygın bir fakirleşme var. Bu çok sıra dışı…
Türkiye, iktisat yazınında tanımlanan manada bir krizden geçmiyor. Yüzde 4’ü aşkın tempoyla büyüyen bir iktisada karşın halkın büyük çoğunluğu bir bölüşüm şoku, fakirleşme ve geçim sorunundan oluşan ağır bir toplumsal buhran içindedir.
Bu toplumsal buhranı aşma misyonu de 14 Mayıs sonrasında değişecek iktidara yıkılmaktadır. Burada en kıymetli tehlike, enflasyona karşı Mutabakat Metni’nde önerilen, IMF-türü daraltıcı bir istikrar siyasetinin uygulanılmasıdır.
Altılı Masa’nın iktisatçıları, özerkleşen TCMB’nin siyaset faizlerini giderek enflasyonun (yüzde 50 eşiğinin) üstüne çekmesini, yeni hükümetin de bilhassa kamu harcamalarının daraltan bir “Malî Kural” yoluyla malî disiplini sağlamasını öneriyor.
Bu siyaset paketi, Türkiye iktisadının 2022’de sağladığı yüzde 5,6’lık büyüme temposunun da sıfırlanmasına yol açabilir.
Geçen yıl bu büyüme temposu kelamını ettiğim toplumsal buhranı hafifletmemiştir; tam tersine “atıl işgücünü” yüzde 24’e çıkarmıştır; ancak hiç olmazsa 975 bin bireye ek istihdam sağlamıştır.
Büyümenin son bulması bu emekçilerin yanı sıra 2022’de sefalet fiyatları ile çalışabilenlerin bir kısmını de işsizliğe sürüklemeyecek mi?
Bu nedenle yeni iktidarı peşinen uyarmamız gerekiyor: Enflasyonla gayrette sert bir mali daralma ve kemer sıkma reçetesinden uzak durunuz. Taban fiyat artışlarını bile kâr oranlarına ve fiyatlara ziyadesiyle yansıtan şirketleri hedefleyiniz. Bölüşüm kayıplarınızın kısmen telafisinde, yoksulluğun hafifletilmesinde ve sarsıntı yıkımının tamiratında ehemmiyet taşıyan kamu harcamalarına dokunmayınız. Yüksek enflasyondan pervasızca yararlanan bankaları, holdingleri ve kentsel rantları hedefleyen bir servet vergisi uygulayınız.
Toplumsal buhranın hafifletilmesine katkı yapacak bu tıp bir siyaset yönelişi, sizleri iktidara taşıyan seçmen tabanının eriyip buharlaşmasını da önleyecek tek güzergâhtır.